Jak już kiedyś pisałem w lotnictwie wszystko musi być poparte stosownym certyfikatem, znajomość języka angielskiego również. Przez dziesięciolecia zasady potwierdzania znajomości języka angielskiego przez pilotów i kontrolerów ruchu lotniczego były stanowione przez nadzór lotniczy wydający daną licencję. Oznacza to, że nie istniały ujednolicone kryteria oceny znajomości języka angielskiego. Tak było jeszcze na początku XXI w.

W 1998 roku Zgromadzenie Ogólne ICAO (ang. General Assembly) podjęło prace nad analizą wpływu niedostatecznej znajomości języka angielskiego przez pilotów i kontrolerów ruchu lotniczego na bezpieczeństwo wykonywania operacji powietrznych. Analizie poddano siedem przypadków, w których zginęło blisko 1500 osób. W jej efekcie Zgromadzenie Ogólne ICAO podjęło rezolucję A32-16 wzywającą komisję odpowiadającą za żeglugę powietrzną (ang. Air Navigation Commision) do pilnego opracowania zmian do załącznika 1 (licencjonowanie personelu lotniczego, ang. Annex 1 – Personel Licensing) i 10 (radiokomunikacja w lotnictwie, Annex 10 – Aeronautical Telecommunication), która zobliguje strony konwencji (ang. contracting states) do sprawdzenia umiejętności posługiwania się językiem angielskim kontrolerów ruchu lotniczego oraz pilotów wykonujących operacje powietrzne w przestrzeni, w której użycie języka angielskiego jest wymagane.

[…]

The Assembly:

Urges the Council to direct the Air Navigation Commission to consider this matter with a high level of priority, and complete the task of strengthening the relevant provisions of Annex 1 and Annex 10 with a view to obligating Contracting States to take steps to ensure that air traffic control personnel and flight crews involved in flight operations in airspace where the use of the English language is required, are proficient in conducting and comprehending radiotelephony communications in the English language. 

Docelowo zmiany zostały wprowadzone w czterech załącznikach do Konwencji o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym. Rada Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (ang. ICAO Council) dnia 13 lutego 2003 roku wydała zmiany do następujących aktów prawnych:

• Annex 1 – Licencjonowanie Personelu Lotniczego;
• Annex 6 – Operacje Statków Powietrznych;
• Annex 10 – Radiokomunikacja w Lotnictwie;
• Annex 11 – Służby Kontroli Ruchu Lotniczego.

Z punktu widzenia pilota najbardziej istotne są dwie nowelizacje. W załączniku 10, w tomie II, rozdziale 5 opisano standardową frazeologię lotniczą, która powinna być używana przez pilotów i kontrolerów ruchu lotniczego w międzynarodowej przestrzeni powietrznej. O samej frazeologii napiszę pewnie oddzielny artykuł. Celem jest uproszczenie struktury języka i unikanie nieporozumień poprzez, nazwijmy to dyplomatycznie, autorskie wykładnie interpretacyjne wypowiedzianych słów (np. różnica znaczeniowa zgoda na lot i zgoda na start).

W załączniku 1 wprowadzono wymóg posiadania poświadczenia w licencji biegłości języka angielskiego przez każdego pilota i kontrolera ruchu lotniczego wykonującego operacje w przestrzeni powietrznej, gdzie użycie tego języka jest wymagane, począwszy od dnia 5-ego marca 2008 roku (nowelizacja nr 164, ang. ammendment 164). ICAO nie wymaga podania stopnia znajomości języka w licencji, a jedynie potwierdzenia, że jest on wystarczający do prowadzenia korespondencji radiowej. W rzeczywistości w licencji znaleźć można dwa oddzielne wpisy, jeden poświadczający znajomość języka angielskiego, a drugi umiejętność prowadzenia w nim korespondencji radiowej. W przypadku licencji wg JAR-FCL wydanej w Polsce są to odpowiednio wpisy:

XII Radiotelephony privileges: The holder of this licence has demonstrated competence to operate R/T equipment on board of aircraft in English and Polish.

XIII Remarks and limitations: Meets language proficiency requirement in accordance with para 1.2.9.4 of ICAO Annex 1 for English valid until …
Polish valid for life.

Szczegółowy sposób implementacji nowo wydanych norm prawa lotniczego został opisany w ICAO doc. 9835 – Manual on the Implementation of the ICAO Language Proficiency Requirements. Sam podręcznik ma dokładnie 150 stron (wydanie, którym ja dysponuję), więc nie będę go streszczał, a ograniczę się do podania kilku najważniejszych informacji.

Ustanowiono sześć poziomów biegłości języka angielskiego, oznaczanych liczbowo od 1 do 6, analogicznie jak oceny w polskich szkołach. Poziomy te podzielono na operacyjne (ang. operational) to jest wystarczające do prowadzenia operacji w międzynarodowej przestrzeni powietrznej (na potrzeby tego artykułu przyjmijmy, że pojęcie międzynarodowa przestrzeń powietrzna jest tożsame z pojęciem przestrzeń powietrzna, w której użycie języka angielskiego jest wymagane) oraz poniżej poziomu operacyjnego (pre-operational). Uzyskanie z egzaminu oceny 1-3 nie uprawnia do wykonywania operacji w międzynarodowej przestrzeni powietrznej.

Skala ta nie jest liniowa tj. różnica pomiędzy poziomem 2 i 3 jest istotnie większa niż pomiędzy poziomami 4 i 5, a zatem zdaniem autorów skali oceniania kandydat może w krótszym czasie podnieść znajomość języka angielskiego pomiędzy poziomami 4 i 5 niż pomiędzy poziomami 2 i 3. Na potrzeby wpisywanego do licencji uprawnienia ocenia się tylko możliwość mówienia i rozumienia ze słuchu w sześciu następujących kategoriach:

• Wymowa,
• Struktura wypowiedzi,
• Słownictwo,
• Płynność,
• Rozumienie,
• Czas reakcji (ang. interaction, dla ścisłości to nie jest mierzone stoperem, istotny jest czas jaki zajmuje sformułowanie wypowiedzi, jest to subiektywne odczucie osoby oceniającej, czy dana rozmowa jest płynna czy też są istotne przerwy pomiędzy zdarzeniem i reakcją zdającego).

​Ocena z egzaminu nie jest średnią, a najniższą z ocen cząstkowych we wszystkich powyższych kategoriach.

Wymagania dla poziomu 4 (pierwszego, który umożliwia uzyskanie wpisu do licencji, posiadanego przez większość pilotów, stąd też potocznie to uprawnienie nazywa się "angielski ICAO level 4").

Wymowa. Wyrazy wymawiane są poprawnie, dopuszcza się akcent regionalny, czasami może konieczne okazać się zapytania uszczegóławiające ze względu na nie zawsze poprawną wymowę utrudniającą zrozumienie.

Struktura wypowiedzi. Umożliwia sprawne wypowiadanie prostych komend i trochę mniej płynne w bardziej komplikowanych sytuacjach. Dopuszcza się drobne błędy związane ze stosowaniem struktur leksykalno-gramatycznych języka ojczystego pod warunkiem, że nie uniemożliwiają one zrozumienia wypowiedzi.

Słownictwo. Słownictwo jest wystarczające do prowadzenia rozmowy na tematy zawodowe, może sprawiać trudności w pozostałych przypadkach, dopuszcza się dodatkowe pytania uszczegóławiające.

Płynność. Przez większość wypowiedzi kandydat utrzymuje stałe tempo wypowiedzi, dopuszcza się chwilowe spowolnienia ze względu na konstruowanie w pamięci właściwych dla języka angielskiego struktur leksykalno-gramatycznych (ang. language processing). Ponadto kandydat w sytuacjach, które tego wymagają potrafi komunikować się w tempie nieznacznie przewyższającym 100 słów na minutę (rekomendowane tempo mówienia wg Annex 10, Volume II, 5.2.1.5.3 b).

Rozumienie. Nie wymaga się aby było w 100% dokładne, ale kandydat musi mieć opracowaną strategię, która umożliwi zrozumienie nieprzewidzianych, również skomplikowanych komunikatów. W przypadku błędnego zrozumienia jasno wyrażonego, ale niespodziewanego komunikatu, kandydat powinien otrzymac niższy poziom biegłości.

Interakcja. Cisza nie może sugerować zrozumienia komunikatu, który w rzeczywistości nie został zrozumiany. Ocenia się sprawność (szybkość) z jaką kandydat jest w stanie odpowiedzieć na pytanie lub zadać pytanie uszczegóławiające w przypadku niezrozumienia.

Jednym ze sposobów sprawdzenia biegłości języka angielskiego jest egzamin RELTA (występuje on w dwóch wersjach, dla pilotów i kontrolerów, w Polsce stosuje się tylko tę pierwszą, a kontrolerzy zdają egzamin ELPAC). Zdaniem Urzędu Lotnictwa Cywilnego jest to jedyny system w 100% zgodny z wymaganiami ICAO, dlatego też obecnie nie ma możliwości zdania innego egzaminu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej. Wedle posiadanej przeze mnie wiedzy egzaminatorzy z innych krajów europejskich przeprowadzający egzaminy biegłości języka angielskiego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej nie posiadają uprawnień do prowadzenia egzaminów poza obszarem kontrolowanym przez nadzów lotniczy, który wydał uprawnienie do egzaminowania.

Sam przebieg egzaminu, na własnym przykładzie opiszę już wkrótce.